قسمت دوم :
روش جهت یابی در شب
ستاره قطبی :
یافتن ستاره قطبی یا دب اکبر:
از آنجایی که ستاره ها با محور ستاره قطبی در آسمان می چرخد. در نیمکره شمالی زمین ستاره قطبی با تقریب بسیار خوب (حدود0/7 خطا) جهت شمال جغرافیایی (نه شمال مغناطیسی) را نشان می دهد. یعنی اگر رو به آن بایستیم . رو به شمال ایستاده ایم.
روش یافتن ستاره قطبی بوسیله مجموع ستارگان دب اکبر :
صورت فلکی دب اکبر شامل هفت ستاره است که به شکل یک ملاقه قرار دارد. چهارستاره تشکیل یک ذوزنقه داده و سه ستاره دیگر مانند دسته آن در ادامه ذوزنقه قرار دارند. هرگاه دو ستاره بیرونی ملاقه را با خط فرضی به هم وصل کنیم. و پنج برابر فاصله این دو ستاره را به سمت جلو برویم به ستاره قطبی خواهیم رسید.
روش یافتن ستاره قطبی بوسیله مجموع ستاره ای ذات الکرسی :
این صورت فلکی شامل 5 ستاره و به شکل W یا M هستند که اگر فاصله ستاره وسط W (راس زاویه وسطی) را نسبت به ستاره ی کنارش 5 برابر کنیم و به جلو برویم به ستاره قطبی می رسیم.
توجه : صورت های فلکی ذات الکرسی و دب اکبر نسبت به ستاره قطبی تقریبا روبروی یکدیگر قرار دارند و این دو صورت فلکی در جهت خلاف چرخش عقربه ی ساعت به دور ستاره قطبی در حال چرخش هستند. اگر به واسطه وجود مانعی مثل کوه یکی از آنها قابل رویت نبود می توان با دیگری ستاره قطبی را یافت. فاصله هرکدام از این دو صورت فلکی با ستاره قطبی تقریبا برابر است. اگر برای یافتن ستاره ها از نقشه ستاره یاب (افلاک نما) استفاده می کنید توجه داشته باشید که در اینگونه کتابها موقعیت ستاره ها در زمان – تاریخ و موقعیت جغرافیایی (عرض و طول جغرافیایی) خاص تعریف شده اند. هرچه از استوا به سمت قطب شمال حرکت کنیم ستاره قطبی در ارتفاع بالاتری رویت می شود. یعنی ستاره قطبی در استوا (عرض جغرافیایی صفر درجه) تقریبا در افق دیده می شود و در قطب شمال (عرض جغرافیایی 90 درجه) تقریبا بالای سر(سمت الراس) دیده خواهد شد. پس در مناطق بالاتر از عرض جغرافیایی 70 درجه شمالی یافتن جهت جغرافیایی به وسیله ستاره قطبی تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
جهت یابی به وسیله مجموعه ستارگان خوشه پروین:
دستهای (حدود ده تا پانزده) ستاره، به شکل خوشه انگور، در یک جا مجتمع هستند که به آن مجموعه ستاره خوشه پروین میگویند. این ستارگان مانندخورشید از شرق به طرف غرب در حرکتند، ولی در همه حال دُمِ آنها به طرف مشرق است.
جهت یابی به وسیله ستاره های بادبادکی :
حدود هشت ستاره در آسمان وجود دارد که به شکل بادبادک یا علامت سوال میباشند. این ستارگان نیز از شرق به غرب در حال حرکتند، و در همه حال دنباله بادبادکی آنها به سمت جنوب می باشد.
جهت یابی به وسیله هلال ماه :
درشرایطی که آسمان ابری بوده و امکان رویت ستاره ها وجود نداشته باشد می توان بوسیله ماه جهت یابی را انجام داد. زمانی که هلال باریک دیده می شود وو این در حالی است که ماه در نیمه های ماه قمری به قرص کامل تبدیل می شود و سپس در جهت مقابل هلالی خواهد شد. در نیمه اول ماه قمری قسمت خارجی ماه (تحدب ماه) مانند پیکان جهت غرب را نشان می دهد. در نیمه دوم ماه های قمری تحدب ماه به سمت شرق است. اگر خطی از بالای هلال به پایین آن وصل کنیم در نیمه اول ماه قمری شکل P و در نیمه دوم شکل q خواهد داشت.
ماه در نیمه اول ماه های قمری پیش از غروب آفتاب طلوع می کند و در نیمه دوم پس از غروب و تا پایان ماه که پس از نیمه شب طلوع می کند می شود به این طریق جنوب را بوسیله ماه پیدا کرد. اگر خط فرضی میان دو نوک تیز هلال ماه را رسم نمایید و آن را تا زمینه امتداد دهید نقطه برخورد این خط فرضی با افق نقطه جنوب را (در نیمکره شمالی) نشان می دهد.این روش جهت یابی چندان دقیق نبوده و حداقل حدود تقریبی را برای راهنمایی فراهم می سازد.
در زمان قرص کامل ماه این روش غیر قابل اجرا است ولی در چنین حالتی می توان به وسیله حرکت ظاهری ماه (از مشرق به مغرب) جهت یابی کرد.
جهت یابی بوسیله کهکشان راه شیری :
تودهٔ بزرگی از انبوه ستارگان است که تقریباً از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافتهاست. در شمال شرقی این مسیر باریک است، و هر چه به سمت جنوب غربی میرود، پهنتر میشود. هر چه به آخر شب نزدیک میشویم، قسمت پهن راه شیری به طرف مغرب منحرف میشود.
(پایان قسمت دوم)