جبیر بر خلاف آهو گله بزرگ تشکیل نمی دهد و حیوان پرطاقت و تا حدودی انسان گریز است و شرایط مناطق کویری را به آسانی تحمل می کند و برای بقا به آب کمتر نیاز دارد که آن را هم از طریق گیاهان به دست می آورد.این حیوان در کشورهای هندوستان، بنگلادش، پاکستان و ایران دیده شده‌است و بیشتر در مناطق بیابانی و گرم زندگی می‌کند. جبیر جزء حیوانات تیزرو محسوب می‌شود و با سرعت ۸۰ کیلومتر در ساعت می‌تواند بدود، البته دویدن جبیر بدون پرش صورت می‌گیرد. مهمترین دشمن طبیعی این حیوان با توجه به سرعت بسیار بالا و محل زندگی یوزپلنگ است. محل زندگی جبیر در ایران سیستان و بلوچستان، و کویر مرکزی و لوت از منطقه حفاظت شده توران تا پارک ملی کویر، اصفهان، کرمان، لارستان و سایر نقاط جنوبی ایران است.
جبیر جانوری است شبیه به آهو اما با آهو تفاوت هایی دارد :
جبیر با نام انگلیسی Gebeer Gazelle از زیر مجموعه های بز کوهی و از جنس غزال است. با وجود تفاوت های بسیاری که میان این حیوان و آهو وجود دارد. در بسیاری از منابع جبیر را همان آهوی هندی و یکی از چهارگونه آهویی که در ایران زندگی می کنند معرفی کرده اند. گوش ها و دم او از آهو بلندتر است – ماده جبیر برخلاف آهو دارای شاخ های نازک و بلند است – شاخ جبیر نر قوس کمتری به بیرون داشته و تا حدودی موازی به نظر می رسد که طول شاخ در گونه جبیر نر به طور متوسط ۱۰ سانتی متر کوتاه تر از آهوست. جبیر دارای موهای کوتاه به رنگ زرد تیره و گاهی متمایل به قرمز می باشد که در قسمت شکم سفید رنگ است. وزن او به طور متوسط ۲۵ کیلوگرم است.
تولید مثل جبیر :
فصل جفت گیری جبیر در زیستگاه های طبیعی ایران تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. به این ترتیب که در مناطق گرمسیر در اوایل پاییز و در مناطق سردسیر در اواخر پاییز صورت می گیرد و با توجه به این که دوره بارداری جبیر حدود ۱۷۰ روز است زایمان از نیمه دوم فروردین به بعد اتفاق می افتد. سن بلوغ جبیر ماده در زیستگاه طبیعی ۱۸ ماهگی و جنس نر ۲/۵ سالگی می باشد. میان اغلب اعضای گاوسانان در فصل تولید مثل برای تصاحب و جفت گیری با ماده ها درگیری و نزاع های سختی بین نرها اتفاق می افتد که گاهی به زخمی شدن و یا حتی به مرگ یکی از طرفین می انجامد. در گله قوچ – میش – آهو و جبیر در مناطق و زیستگاه های طبیعی به جز فصل جفتگیری معمولا گله نرها جدا از گله حیوانات ماده و نرهای جوان هستند و تنها در فصل جفتگیری گله های نر و ماده با هم دیده می شوند.
بررسی رفتار و عملکرد جبیر :
رفتار این حیوان در مواجه با انسان مانند روبه رو شدن با یک منبع تهدید کننده و خطرناک است این گونه نیز مانند سایر گونه های خانواده گاوسانان رفتار فرار را در مواجه با خطر در پیش می گیرد. حس بویایی – شنوایی – بینایی جبیر بسیار قوی بوده و قادر است منبع خطر و تهدید را خیلی سریع تشخیص داده و فرار کند. جبیرها در مواقع عادی که خطری آنها را تهدید نمی کند گردن را به طرف جلو و آزاد نگه می دارند و معمولا در این حالت نوک بینی به سمت پایین و گوشها آزاد و دم نیز بطرف پاین است. در صورت نزدیک شدن انسان اگر در حال تغزیه و یا حرکت باشند بلافاصله در جای خود ایستاده و گردن را راست نموده و سر را به طرف بالا و گوشها را سیخ کرده و به سمت منبع خطر می نگرند و وضعیت پیرامون خود را به دقت مورد بررسی قرار می دهند و در صورتی که کوچکترین خطری احساس کنند بلافاصله با یک حرکت ناگهانی از محل دور شده و با صدایی که از طریق بینی ایجاد می کنند دیگ جبیر ها را نیز از خطر آگاه نموده و می گریزند. پس از فرار در فاصله حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ متری ایستاده و مجددا منبع خطر را ارزیابی می کنند.
رفتار تدافعی جبیرهایی که در داخل محدوده محصور و تحت حفاظت زندگی می کنند نسبت به آنهایی که در زیستگاه های طبیعی و اصلی خود هستند تا حدودی ملایم تر می باشد. معمولا در جنس نر احساس خطر بیشتری دیده می شود و دامنه تحریک پذیری حیوان نر برای خطر کمتر است و به طورکلی نسبت به ماده ها بیشتر احساس خطر می کنند و به نوعی محیط پیرامون و قلمرو خود را با شدت بیشتری بررسی می کنند.
جبیر در گذشته جزو گونه های با پراکندگی مناسب در اکثر عرصه های بیابانی کشور بوده که متاسفانه بدلیل شکار غیرمجاز و تغییر کاربری عرصه های دشتی و بیابانی در چند سال گذشته از طبیعت بیشتر مناطق حذف گردیده و نسل این گونه زیبا در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
