آشنایی با جاذبه های طبیعی و گردشگری زنجان

 

زنجان در شمال‌غرب ایران و از بزرگترین شهرهای شمال غرب ایران است. نام زنجان تغییریافته واژه زنگان است, مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را به کار می‌برند.ای شهر براساس آمارهای منتشر شده در سال ۱۳۸۹ دارای ۴۱۶۸۵۱ نفر جمعیت بوده است، این شهر نوزدهمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب می‌شود. مساحت شهر زنجان نیز نزدیک به ۸۱کیلومترمربع است.

 

زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به سلطانیه و طارم و از جنوب به خدابنده و ایجرود و از غرب به شهرستان ماه‌نشان محدود است و از سطح دریا ۱۶۶۳ متر ارتفاع دارد.

این شهر یکی از شهرهای دیدنی ایران محسوب می شود.این استان با آثار طبیعی همچون غار کتله خور و آثار تاریخی چون گنبد سلطانیه یکی از مناطق دیدنی ایران است.

از رودهای مهم استان قزل اوزن است که رودی جوشان وخروشان است و از کوه های کردستان سرچشمه گرفته وپس از توقفی در پشت سد منجیل نهایتا وارد دریای خزر می‌گردد. از دیگر رودخانه‌ها زنجانرود، ابهررود، سجاس رود و خرا رود را می‌توان نام برد. همچنین چشمه‌های آب معدنی استان عبارت‌اند از چشمه آبگرم وننق، چشمه آبگرم ابدال، چشمه آبگرم گرماب و چشمه آبگرم حلب انگوران.

 

قدمت آن متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است. مرکز این استان کهنسال در قبل از اسلام زنگان یا زندیگان و به معنای منسوب به کتاب زند نام داشته‌است که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته‌است. زنجان از قدیم به سبب قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا دارای اهمیت خاصی بوده‌است. استان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۶ دارای هفت شهرستان به نامهای زنجان-ابهر-خرمدره-خدابنده-ایجرود-طارم و ماهنشان است.
بنای عظیم گنبد سلطانیه که بعد از کلیسای جامع فلورانس و ایاصوفیه در استانبول عظیم‌ترین گنبد تاریخی جهان بشمار می‌آید، از جاهای دیدنی زنجان است. همچنین معبد داش کسن باقی مانده از زمان سلسله ساسانیان نیز از آثار تاریخی این استان است.

 

گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه، در شهر سلطانیه در استان زنجان قرار دراد و یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی است

این گنبد در حد فاصل سال‌های ۷۰۴ تا ۷۱۲ قمری، به دستور اولجایتو پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده و با تولیت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شده است.

سلطانیه، زمانی پایتخت و مسکن شهریاران ایران بوده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده است.

گنبد مشهور سلطانیه که در مسیر تهران – زنجان از دور به رنگ نیلگون در پهنه دشت فراخ سلطانیه دیده می‌شود، گنبدی عظیم و یک پوشش است که از بی‌نظیرترین گنبدهای یک پوشش زیبا به شمار می‌آید.

گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه¬ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید. [۳۰۰ کیلومتر تا بزرگترین گنبد آجری جهان]

در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تأکید قرار داده‌اند.

بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است. [گنبد سلطانیه، جامه فیروزه‌ای بر تن کرد]

در قسمت جنوبی گنبد، آثار ساختمان مسجدی که محراب آن دارای حاشیه گچبری است، دیده می شود. با ملاحظه دقیق این بنای عظیم، به نظر می‌رسد که علاوه بر محل آرامگاه اصلی که شامل ساختمان مرکزی گنبد است و به نام تربت خانه شهرت دارد، بنای معظم و عالی دیگری جنب آرامگاه بوده است.

کاشی‌های طلایی رنگ و منقش و هشت گوش تربت خانه و ازاره های آن از لحاظ هنر کاشی پزی فوق العاده ممتاز و کم نظیر است.

پلان بنا در رقوم همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی است. این بنا از سه فضای گنبدخانه، تربتخانه و سردابه تشکیل شده است. [«خوب، بد، زشت» گنبد سلطانیه‌]

گنبد آرامگاه اولجایتو، با ارتفاع ۵۰/۴۸ متر و قطر دهانه ۴۰/۲۴ متر، بزرگ‌ترین گنبد تاریخی در ایران و بزرگترین گنبد آجری در جهان می‌باشد.

این گنبد نخستین گنبد دو جداره در جهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. ضخامت گنبد ۱۶۰ سانتی‌متر و فضای خالی بین دو پوسته ۶۰ سانتی‌متر است.

سیستم دو جداره بودن گنبد در ارتباط با مسایل ایستایی قابل بررسی است. به طوری که به لحاظ بالا بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی، آن را توخالی و بنا را در مقابل زلزله آسیب‌ناپذیر کرده است.

در فضای گنبدخانه، ۸ جرز سنگین با عرض ۷۸/۶ متر قرار دارد که وزن ۱۶۰۰ تنی گنبد را به شالوده‌ها منتقل می‌کنند. سطح مقطع هر کدام از این جرزها حداقل ۵۰ متر مربع و بار وارده بر آن ۲۰۰ تن محاسبه شده است.

در زوایای اضلاع ۸ ضلعی در طبقه سوم (پشت بام) گنبدخانه، هشت مناره تعبیه شده است. وجود این مناره‌ها، یکی از عناصری است که در حل مسایل استاتیکی نقش موثری داشته و نیروهای فشاری این عناصر، نیروهای رانشی گنبد را خنثی کرده و آنها را به جرز و پی منتقل می‌کنند.

دومین فضای آرامگاه اولجایتو، فضای تربتخانه است که به شکل مستطیل با طول ضلع ۶۰/۱۷ متر و عرض ۸/۷ متر و با ارتفاع ۱۶ متر، محراب مجموعه را در جرز جنوبی در خود جای داده است.

سردابه سومین فضای آرامگاه است که ورودی آن در ایوان جنوبی تربتخانه قرار دارد. در وسط آن محل قبر و در طرفین آن دو فضای کوچک وجود دارد.

این بنای ۱۶۰۰ تنی در ۷۰۰ سال گذشته تنها ۲ تا ۸ سانتی‌متر نشست داشته است. در حالی که ضخامت پی بنا فقط نیم متر است و تنها در قسمت شمالی بنا به ۵/۱ متر می‌رسد.

گنبد سلطانیه از نظر تزیینات، بسیار غنی بوده و در آن تزیینات مختلف گچ‌بری، کاشی‌کاری، کتیبه‌نویسی، تزیینات رنگ و نقاشی، تزیینات سنگی و چوبی، در نهایت دقت و زیبایی اجرا شده است.

تزیینات گچ‌بری در سقف ایوان‌های ۲۴ گانه طبقه دوم بنا، از زیباترین نمونه‌های گچ‌بری در بناهای اسلامی به شمار می‌آید.

در این آرامگاه، برای نخستین‌بار در تاریخ معماری اسلامی، در سطح پیچیده و مفصل از هنر کاشی‌کاری استفاده شده است. البته تزیینات در این بنا دو لایه بوده و درباره این پدیده فرضیات گوناگونی ارائه شده است.

در رابطه با کاربرد بنا به عنوان ساعت آفتابی باید گفت که نوری که از سوراخ اصلی گنبد می‌تابد، نشان‌دهنده زمان ظهر، نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد نشان‌دهنده ساعت و نور پنجره‌های کوچک نشان‌دهنده حدود دقیقه است.

گنبد و شهر سلطانیه در سال ۲۰۰۵ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

 

دریاچه پری

دریاچه پری در دهستان اوریاد از توابع بخش مرکزی شهرستان ماهنشان و ۱۵۲ کیلومتری شهر زنجان و ۴۵ کیلومتری شهر ماهنشان قرار دارد. این دریاچه یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهرستان ماهنشان است و تقریباً تنها دریاچه طبیعی استان زنجان محسوب می‌شود. دریاچه پری که نام دیگر آن خندقلو می‌باشد، در حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت دارد و با چشم‌اندازی بسیار زیبا در میان یک دشت وسیع گسترده شده است. بهترین زمان سفر به این منطقه اواخر بهار و اوایل تابستان می‌باشد.

 

پل میر بهاءالدین

پل میر بهاءالدین در شهرستان زنجان در محور جنوبی حومه شهر زنجان در مسیر زنجان به کردستان بر روی رودخانه زنجانرود قرار دارد. این پل توسط یکی از متمولین شهر به نام حاج میرزا بهاءالدین زنجانی که از تجار معروف ناحیه خمسه بود در سال ۱۳۱۲ هجری قمری (زمان حکومت ناصرالدین شاه) ساخته شده است. این پل حدود ۱۰۰ متر طول دارد و عرض آن با احتساب جان‌پناه‌ها، به ۶/۷۰ متر می‌رسد. ارتفاع پل در بلندترین نقطه آن از سطح رودخانه حدود ۱۱ متر است و دارای سه دهانه با طاق جناغی می‌باشد که دهانه میانی از دو دهانه دیگر بزرگ‌تر است. این پل کاملاً از آجر ساخته شده و در نمای داخلی بزرگ‌ترین طاق آن با خط معقلی بسیار زیبا تاریخ ساخت آن همراه با عبارت «یاعلی» به صورت قرینه نقش شده است. پایه‌های پل روی سطح سنگ‌فرش شده قرار دارد و از قطعات سنگ تراشیده و ملات آهکی ساخته شده و تا ارتفاع ۱/۴۰ متری سطح آب، بالا آمده است. در این ارتفاع، پاکار طاق و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵×۲۴×۲۴ سانتی‌متر شروع می‌شود. روی هر یک از پایه‌ها دو غرفه بر روی یکدیگر ساخته شده است. این غرفه‌ها علاوه بر عبور دادن آب‌های طغیانی، وزن و فشار وارد بر پایه‌ها را نیز کم می‌کنند. علاوه بر این تدبیر، برای کاهش وزن پل، فضاهای جانبی سه دهانه بزرگ پل را به صورت توخالی درآورده‌اند تا طاق‌ها توان بیشتری برای تحمل فشار داشته باشند.

 

آبشار شارشار

آبشار شارشار یکی از جاذبه‌های طبیعی و زیبای شهر زنجان است که در شمال شرقی شهر زنجان در منطقه تهم و در میان سنگ‌های صخره‌ای قرار دارد. این آبشار در ایام بهار و تابستان مورد توجه بازدیدکنندگان است و از تفرجگاه‌های مهم شهر زنجان به شمار می‌رود. این آبشار با دریاچه سد تهم حدود ۵ کیلومتر فاصله دارد و دسترسی به آن با یک کوهنوردی یک ساعته امکان‌پذیر است.

 

نام	نشانی
بازار تاریخی	زنجان – خ امام – سبزه میدان
مسجد جامع ( سید )	زنجان – خ امام – سبزه میدان
مسجد چهلستون	زنجان – خ امام – داخل بازار بالا
مسجد میرزایی ( چهارمحرابه )	زنجان – خ امام – داخل بازار پایین
مسجد ولیعصر ( ملا)	زنجان – خ امام – واقع در بافت قدیم بازار
مسجد آقاسید فتح اله	زنجان – خ امام – کوچه آقا سید فتح اله
امام زاده سید ابراهیم (ع)	زنجان – خ امام
موزه رختشویخانه	زنجان – خ سعدی وسط
موزه آثار شهدا ( بنای توفیقی )	زنجان – خیابان خواجه نصیر طوسی
کاروانسرا سنگی	زنجان – کمربندی خیام – روبروی راه آهن
سرای دخان	زنجان – محله مسگرهای بالا به موازات بازار
بنای ذوالفقاری	زنجان – خیابان ۷ تیر
بنای دارایی	زنجان – خیابان طالقانی
چایخانه سنتی حاج داداش	زنجان – خیابان امام – داخل بازار پایین
پل تاریخی سردار	ضلع جنوب غربی زنجان – برروی زنجان رود
پل تاریخی سید محمد ( حاج سلمان )	ضلع جنوب شرقی زنجان – برروی زنجان رود
پل تاریخی میر بهاء الدین	جنوب زنجان برروی زنجان رود
کوشک ( خانه باغ ) معین	در میان مزارع و باغهای جنوب غرب شهرزنجان
چشمه آب معدنی وننق	۲۱ کیلومتری جاده زنجان – میانه
غار تاریخی گلجیک	۳۵ کیلومتری جنوب غربی زنجان
مجموعه تاریخی گنبد سلطانیه	شهرسلطانیه شهرستان ابهر
آرامگاه مولا حسن کاشی	شهرسلطانیه شهرستان ابهر
مقبره شیخ براق بابا ( چلبی اوغلی )	شهرسلطانیه شهرستان ابهر
یادمان معماری صخره ای داش کسن	۵ کیلومتری جنوب شرقی راستای ویر – سلطانیه – شهرستان ابهر
آرامگاه مولانا قطب الدین ابهر ( پیراحمد زهرنوش ابهر )	داخل شهر ابهر
مسجد جامع قروه	روستای قروه – شهرستان ابهر
امامزاده اسماعیل شناط	شناط – شهرستان ابهر
بقعه شاهزاده زیدالکبیر	منتهی الیه سمت شرقی شهر ابهر
بقعه امامزاده یحیی	صائین قلعه – شهرستان ابهر
بقعه امامزاده عبدالخیر	روستای قروه – شهرستان ابهر
مدرسه علمیه هیدج	شهر هیدج – شهرستان ابهر
غار کتله خور	روستای گرماب – شهرستان خدابنده
مسجد جامع سجاس	سجاس – ۱۲ کیلومتری شمال غربی خدابنده
بقعه قیدار نبی (ع)	داخل شهر قیدار ( خدابنده )
چشمه آب گرم گرماب	جنوب شرقی قیدار
قلعه بهستان	جنوب شرقی روستای بهستان – شهرستان ماهنشان
قلعه ارزه خوران ( مهر)	شمال شرقی روستای ارزه خوران – شهرستان ماهنشان
یاستی قلعه	روستای یاستی قلعه – انگوران – شهرستان ماهنشان
دودکش جن	در مجاورت جاده زنجان – ماهنشان – نرسیده به روستای ایلی بلاغ
حمام یان یان	مرکز شهر خرمدره
چهارطاقی موسوم به آتشکده تشویر	۱۵ کیلومتری گیلوان – شهرستان طارم
چهارطاقی موسوم به آتشکده الزین	روستای الزین – گیلوان – شهرستان طارم
غار خرمنه سر	روستای شاه نشین – گیلوان – شهرستان طارم
چشمه آب معدنی الله بلاغی	روستای ماهان – شهرستان طارم
مسجد جامع قلابر	روستای قلابر- شهرستان ایجرود
روستای تاریخی خوئین	کیلومتر ۶۰ جاده زنجان به بیجار – روستای خوئین شهرستان ایجرود
میل خوئین	داخل روستای خوئین
چشمه آب گرم روستا آرکوین	جاده زنجان – بیجار